İlerleyen zamana, çevresel faktörlere, yaşayış şekline, genetik yatkınlığına ya da şartlara göre sağlığımız değişebilir. Göz sağlığı da zamanla ona bakmadığımız ve sağlığını desteklemediğimiz zamanlarda azalabilir ya da zamanla kaybolabilir. Bu sebeple göz sağlığını korumaya ve geliştirmeye çalışmalı, gerekli takviyelerle desteklemeliyiz. Yaşa bağlı makula dejenerasyonu (sarı nokta hastalığı) ilerleyen yaşlarda yaygın olarak görülen bir hastalıktır. Nedenlerini, iyileşmesine ve önlenmesine yönelik yapabileceklerimizi gelin birlikte keşfedelim!

Karotenoid Nedir?

Karotenoidler, ışık emme özellikleri sayesinde doğada birçok rengin oluşumundan sorumlu olan lipofilik pigmentlerdir. Bu pigmentler, bitkilerde, çiçeklerde ve hayvanlarda renk oluşumuna katkıda bulunur. Karotenoidler, iki alt sınıfa ayrılır.

Provitamin A Karotenoidleri (İnsan Vücudunda A Vitaminine Dönüşebilenler) 

Non-Provitamin A Karotenoidleri (İnsan Vücudunda A Vitaminine Dönüşemeyenler) 

Lutein ve zeaksantin, ksantofiller olarak adlandırılan non-provitamin A karotenoidleri grubuna dahildir. Ksantofiller, oksijenli ikame edicileriyle diğer karotenoidlerden farklılık gösterir. Beta-karoten gibi diğer karotenoid bileşikleriyle yapısal benzerlik taşısalar da molekülün her iki ucunda bulunan serbest hidroksil grupları, onlara benzersiz biyokimyasal özellikler kazandırır. Bu hidroksil grupları, lutein ve zeaksantinin hücre zarları ve lipoproteinler içinde, diğer karotenoidlerin yapamadığı yönlenmeleri temel olarak sağlar.

Lutein Ve Zeaksantin İçeren Besinler: Hangi Yiyecekler Daha Faydalı?

İnsan vücudu lutein ve zeaksantini sentezleyemez; dolayısıyla bu bileşiklerin diyetle alınması gerekir. Bu bileşikler, özellikle ıspanak ve kara lahana gibi yeşil yapraklı sebzelerde yüksek konsantrasyonlarda bulunur. Ayrıca, lutein ve zeaksantin yumurta sarısında da yer alır.¹

Zeaksantin formülü¹   Lutein formülü¹

Lutein ve zeaksantin açısından en zengin besinler şunlardır:

• Yeşil yapraklı sebzeler: Ispanak (~11,9 mg/100 g), kara lahana (~39 mg/100 g), marul, brokoli, Brüksel lahanası, maydanoz, kale
• Diğer sebzeler ve gıdalar: Kabak, biber, yumurta sarısı
• Meyveler: Nektarin, tatlı kırmızı biber, balkabağı, böğürtlen, avokado, ahududu, bektaşi üzümü, kivi, siyah frenk üzümü¹

Lutein ve Zeaksantin Takviyeleri Ve Biyoyararlanımı: Nasıl Daha İyi Emilim Sağlanır?

Yumurta, yapraklı sebzelerde bulunan lutein ve zeaksantin kadar içermese de son kanıtlar yumurtadan elde edilen bu ksantofillerin önemli ölçüde daha fazla biyoyararlanıma sahip olduğunu göstermektedir.²

Sebzelerde bulunan lutein ve zeaksantin içeriği 0,01 ila 40 mg/100 g arasında değişebilir.¹

Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) tarafından yapılan değerlendirmelere göre, sentetik zeaksantinin güvenli günlük alım miktarı 0,75 mg/kg vücut ağırlığıdır. Bu değer, 70 kg ağırlığında bir birey için günde yaklaşık 53 mg’a karşılık gelmektedir.¹

Lutein ve zeaksantin yağda çözünen bileşiklerdir. Bu nedenle, bağırsakta emilimlerini artırmak ve kan dolaşımı yoluyla vücudun farklı dokularına ulaşabilmeleri için yağlı diyet tüketimi gereklidir. Emilim öncesinde, lutein esterleri gastrointestinal enzimler (kolesterol esteraz) tarafından hidrolize edilir. Lutein ve zeaksantinin biyoyararlanımı, besinlerin ince doğranması ve pişirilmesi ile artırılabilir. Bu bileşikler ağırlıklı olarak yağ dokusunda ve karaciğerde depolanır ve safra ile böbrekler yoluyla vücuttan atılır.¹

Lutein Ve Zeaksantin’in Antioksidan Özellikleri Nelerdir?

Lutein ve zeaksantin, güçlü bir antioksidandır, hücrelere zarar veren serbest radikallerin neden olduğu oksidatif strese karşı koruyucudur. Aşırı oksidatif stres, Alzheimer gibi nörodejeneratif hastalıklar, kalp hastalıkları, kronik böbrek hastalığı, kanser, tip 2 diyabet ve obezite gibi birçok sağlık sorunuyla ilişkilidir. Bu karotenoidler, anti-inflamatuar (iltihap karşıtı) özelliklere sahiptir ve bağışıklık sistemini destekler ayrıca kemik sağlığını artırır. Yapılan araştırmalar, luteinin alkole bağlı olmayan yağlı karaciğer hastalığı (NAFLD) riskini azaltabileceğini ve toplam kolesterol ile yağ birikimini düşürebileceğini göstermektedir.³

Lutein Ve Zeaksantin’in Göz Sağlığı Ve Antioksidan Faydaları Nelerdir?

İnsan plazmasında yaklaşık 20 farklı karotenoid türü bulunmasına rağmen, retinada sadece lutein ve zeaksantin birikir. Bu ksantofiller en yüksek konsantrasyonda makula ve göz merceğinde bulunur. Özellikle merkezi foveada (sarı noktada) zeaksantin, periferik retina bölgelerinde lutein fazla bulunur.¹

Makula, gözün ışığa duyarlı hücrelerini içeren retinanın merkezi bölgesidir ve yüksek miktarda lutein ve zeaksantin içerir. Bu pigmentler, mavi ışığı (400-500 nm) filtreleyerek ve reaktif oksijen türlerini nötralize eder. Böylece gözün oksidatif stresten korunmasına yardımcı olur. ¹

Araştırmalar, lutein ve zeaksantinin yaşa bağlı görme kaybını önleyebileceğini göstermektedir. Özellikle, bu bileşiklerin antioksidan, antienflamatuar ve anti anjiyogenik özellikleriyle halk arasında sarı nokta hastalığı olarak da bilinen yaşa bağlı makula dejenerasyonu (AMD- Age-Related Macular Degeneration) riskini azalttığı gözlenmiştir.

AMD, retinanın merkez kısmında meydana gelen hasarlar sonucu görme kaybına yol açan yaygın bir göz hastalığıdır ve iki temel çeşidi vardır:

1. Kuru AMD (Erken evre): Retinanın yavaş yavaş incelmesiyle ortaya çıkar.
2. Yaş AMD (İleri evre): Anormal kan damarlarının büyümesi ile karakterizedir ve daha hızlı ilerler.

Lutein ve zeaksantin, AMD gelişimine üç ana mekanizmayla etki eder:

• Mavi ışığın filtrelenmesi: Retinanın foto oksidatif hasara karşı korunması
• Serbest radikallerin nötralize edilmesi: Oksidatif stresin azaltılması
• Antioksidan, antienflamatuar ve anti anjiyogenik etkiler: Retina sağlığının desteklenmesi

Göz Sağlığı İçin Lutein Ve Zeaksantinin Diğer Faydaları:

³

• Katarakt: Katarakt, gözünüzün ön kısmında oluşan bulanık lekelerdir. Lutein ve zeaksantin açısından zengin besinler tüketmek, katarakt oluşumunu yavaşlatabilir.
• Diyabetik Retinopati: İnsan ve hayvanlar üzerinde yapılan diyabet araştırmalarında, lutein ve zeaksantin takviyelerinin retina fonksiyonunu iyileştirdiği gösterilmiştir.
• Retina Dekolmanı: 2019 yılında yapılan bir incelemeye göre, hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalarda lutein takviyesinin retinal korumayı artırdığı bulunmuştur.
• Üveit: Üveit, gözün orta katmanında meydana gelen bir iltihaplanmadır. Araştırmalar, luteinin üveit oluşumunu ve oksidatif stresi azaltmaya yardımcı olabileceğini göstermektedir.³

Lutein Ve Zeaksantin’in Cilt Sağlığına Faydaları Nelerdir?

Lutein ve zeaksantin, insan cilt dokusunda bulunur. Araştırmalar, bu bileşiklerin antioksidan etkileri sayesinde cildi zararlı ultraviyole (UV) ışınlarından koruyabileceğini göstermektedir.

• 2020 yılında yapılan bir klinik çalışmada, karotenoid takviyesi alan grubun cildinde karotenoid seviyelerinin arttığıgözlemlenmiştir. Ayrıca, UVB kaynaklı kızarıklık (güneş yanığı) ve UVA kaynaklı pigmentasyonun (cilt lekeleri) azalması sağlanmıştır.
• Başka bir 2020 klinik pilot çalışmasında, menopoz sonrası kadınlar 12 hafta boyunca lutein ve zeaksantin içeren Ataulfo mangosu tükettiklerinde yüz kırışıklıklarında iyileşme görülmüştür. Araştırmacılar, mango gibi besinlerin beta-karoten ve diğer karotenoidler açısından zengin olduğunu belirtmektedir.³

Lutein Ve Zeaksantin’in Beyin Sağlığına Faydaları Nelerdir?

Beyin sağlığı açısından da önemli olan lutein, sinir dokularında yüksek konsantrasyonlarda bulunur. Yapılan çalışmalar, luteinin bilişsel fonksiyonlarla ilişkili olduğunu ve yaşlanma sürecinde nörodejeneratif hastalıklara karşı koruyucu etki gösterebileceğini ortaya koymuştur.¹

Sonuç

Lutein ve zeaksantin, göz sağlığı başta olmak üzere genel sağlık için önemli karotenoidlerdir. Güçlü antioksidan ve anti-inflamatuar özellikleri sayesinde yaşa bağlı makula dejenerasyonu (AMD) riskini azaltabilir, beyin sağlığını destekleyebilir ve cildi UV ışınlarına karşı koruyabilir.

Yeşil yapraklı sebzeler, yumurta sarısı ve biber gibi besinler bu bileşikler açısından zengindir. Biyoyararlanımı artırmak için yağ içeren besinlerle birlikte tüketilmeleri önerilmektedir. Düzenli alımları, yaşa bağlı sağlık problemlerine karşı koruyucu bir strateji olabilir. Ayrıca, lutein ve zeaksantin içeren takviyeler de bu bileşikleri yeterli miktarda almayı destekleyebilir.

Gummy Worlds’ün Y’our Gummie markalı lutein ve zeaksantin içeren gummy ürünlerine göz atmanızı tavsiye ederiz. Güçlü formülasyonu ve tüketim kolaylığı ile günde 2 gummy ile ihtiyaç duyduğunuz desteği bulabilirsiniz. Göz sağlığınızı korumadaki desteğiniz Y’our Gummie EYE.

Kaynaklar:

1. Mrowicka M, Mrowicki J, Kucharska E, Majsterek I. Lutein and Zeaxanthin and Their Roles in Age-Related Macular Degeneration-Neurodegenerative Disease. Nutrients. 2022 Feb 16;14(4):827. doi: 10.3390/nu14040827. PMID: 35215476; PMCID: PMC8874683.
2. Richard L. Roberts, Justin Green, Brandon Lewis,Lutein and zeaxanthin in eye and skin health,Clinics in Dermatology,Volume 27, Issue 2,2009,Pages 195-201,ISSN 0738-081X, https://doi.org/10.1016/j.clindermatol.2008.01.011
3. https://www.healthline.com/nutrition/lutein-and-zeaxanthin#what-they-are